Özgül fobi belirli bir nesne veya durumun varlığına işaret eden dikkat çekici, ısrarlı veya mantıksız korku olarak tanımlanmaktadır. Rahatsızlık nadiren tek başına görülür, genellikle diğer kaygı bozuklukları, depresif bozukluklar ve yıkıcı rahatsızlıklarla birlikte seyreder. Yapılan çalışmalarda genellikle, diğer rahatsızlıklarla birlikte görülme oranının %60, başka kaygı bozukluklarıyla birlikte görülme oranının ise %75 olduğu görülmüştür. Ayrılık kaygısı özgül fobiye en çok eşlik eden rahatsızlıklardandır.
Gelişimsel olarak özgül fobilerin özellikle hayvanlarla, karanlıkla, böceklerle, kan ve yaralanmayla ilgili olanların 7 yaşından önce meydana geldiği ve doğa ve evreyle ilgili olanların daha yaygın bir biçimde 11-12 yaş civarında ortaya çıktığı bilinmektedir.
Marks 1969-da fobinin ayırt edici 4 özelliğini ortaya koymuştur. Bunlar;
- Durumun gerektirdiğiyle orantısızdır.
- Belirli bir açıklaması veya gerekçesi yoktur.
- Bilinçli olarak kontrol edilememektedir.
- Korkulan durumdan kaçınmaya yol açar.
Marks’ın yaptığı bu tanım yetişkinlerle çocuklardaki fobiler arasında herhangi bir ayrım yapmamaktadır. Ancak Miller, Barrett ve Hampe 1974 yılında çocuklarda fobi için 3 özellik daha ekleyerek ayrımı yapmıştır.
- Uzun bir zaman boyunca varlığını devam ettirir.
- Uyumsuzdur.
- Yaşa veya duruma özgü değildir.
Bu yedi özellik genel olarak ağlama, öfke nöbetleri, donma veya bağlanma olarak çocuklarda kendini gösterir ve özgül fobinin tanımının esasını teşkil eder.
Özgül fobinin ortaya çıkışı üçlü bir sistem şeklinde görülmektedir. Bunlar; Davranışsal, bilişsel ve fizyolojiktir. Çocuklarda özgül fobinin en yaygın görülen davranışsal dışavurumu korkulan uyarandan kaçınmaktır. Örneğin, evde korkulan bazı yerlerden mesela bodrumdan kaçınmak, karanlıktan kaçmak için ışığın açık bırakılması veya anne ya da babasının kendisiyle uyumasında ısrar edilmesi, boğulma korkusuyla yemek yemekten kaçınmak. Bilişsel tepkiler genel olarak korkutucu düşünceleri, olumsuz kendilik algısı ve yıkıcı sonuç beklentisini içermektedir. Fizyolojik tepkiler de terleme, mide ağrısı, ağız kuruması, titreme, kas gerilmesi olarak kendini göstermektedir.
Özgül fobinin değerlendirilmesinde korku değerlendirme ölçekleri kullanılır. Korku değerlendirme ölçekleri bireyden alınan bilgilere dayanır. Korku değerlendirme ölçekleri çocuğun veya başka birinin belirli bir nesneye veya olaya ilişkin korku derecesini ölçmeyi sağlayan standart yöntemlerdir. Çocuklarda korku araştırma ölçeği 5 faktörlü yapıya sahiptir.
- Nedeni bilinmeyen korku
- Başarısızlık veya eleştirilme korkusu
- Küçük yaralanma veya küçük hayvanlara korku
- Tehlike ve ölüm korkusu
- Tıbbi, sağlıkla ilgili korkular
Özgül fobisi olan çocukların tedavisinde 4 yöntem kullanılır. Bunlar; Davranışsal, bilişsel davranışsal, psikodinamik psikoterapi ve ilaç tedavisidir. Bunların içerisinde en çok kullanılan yöntem ise davranışsal ve bilişsel-davranışsal yöntemdir.
